Бесполово размножување кај растенијата IX одд

 

Бесполово размножување кај растенијата

ЦЕЛИ НА УЧЕЊЕ

Сумирање на методите на бесполово размножување кај растенијата

КЛУЧНИ ТОЧКИ 

1. Бесполовата  репродукција или размножување создава единки  кои се генетски идентични со матичното растение.
2. Корените,луковици или подземни стебла -грутки, ризоми и столони се способни за  вегетативна репродукција.
3. Некои растенија можат да произведат семиња без оплодување преку апомиксија каде што јајцето или јајниците доведуваат до нови семиња.
4. Предностите на бесполовото размножување е тоа што   вклучува зголемена стапка на зрелост и поцврсто адултното растение.
5. Бесполовото размножување може да се одвива со природни или вештачки средства.

Апомиксија: процес на репродукција во кој растенијата произведуваат семе без оплодување

Бесполово размножување

    Многу растенија се во можност да се размножуваат со користење на беполово размножување. Овој метод не бара енергија потребна за создавање  на цвет, привлекување опрашувачи или наоѓање на начин за расејување на семето. Беполовото размножување создва растенија кои се генетски идентични со матичното растение бидејќи не се случува мешање на машки и женски гамети. 

Традиционално, овие растенија добро преживуваат под стабилни услови на животната средина, во споредба со растенијата создадени со полово размножување, бидејќи носат гени идентични на нивните родители.

Растенијата имаат два главни типа на бесполово размножување: 

1. вегетативна репродукција и 
2. апомиксија. 

Вегетативно размножување резултира со нови растителни единки без создавње  на семе или спори. Многу различни видови на корени покажуваат вегетативна репродукција. Луковицата се користи кај гладиолата и кромидот.  Компирот како подземно стебло, исто среќеваме кај  пашканатот и морков од каде е возожно бесполово рамножување од видоизменетиот вретенаст корен. Ѓумбирот и ирисот создаваат ризоми, додека бршленот користи адвентивен корен (корен што произлегува од растителен дел различен од главниот или примарниот корен), а растението јагода има столони, со кои се размножуваат јагодите на бесполов начин.

Различни видови стебла кои овозможуваат бесполово размножување (а) Луковицата од растение лук изгледа слично на (b) луковица од лале, но лушпата е цврсто ткиво, додека основата се состои од слоеви на модифицирани листови што го опкружуваат подземно стебло. Луковиците и можат да се размножуваат самостојно, давајќи нови растенија. (c) ѓумбирот формира маса на стебла наречени ризоми кои можат да доведат до формирање на повеќе растенија. (d) Растенито  компир формира месести грутки од стебло. Секое окоце од грутката  може да даде ново растение. (е) Растенија како  јагодите формираат столони: видоизмнети стебла кои растат на површината на почвата или веднаш под земјата и можат да дадат нови растенија.

Некои растенија можат да создадат семе без оплодување. Или јајцето или дел од јајниците, кои имаат диплоидна природа, даваат ново семе. Овој метод на репродукција е познат како апомиксија. Значи плодовите содржат семе кое е плодно а не е формирано со оплодување, односно без полен , пр. кај орев и некои тревести растенија.Апомиктно создадените потомци се генетски идентични со матичното растение.

Апомиксис (создавање бесполово семе) е резултат на тоа што растението добива способност да ги заобиколи најфундаменталните аспекти на половото рамножување: мејозата и оплодувањето.Без потреба од машко оплодување, добиеното семе никнува растение кое се развива како мајчински клон. Карактеристичните компоненти на апомиксисот вклучуваат формирање на женски гамети без мејоза (апомеиоза), развој на ембрионот независен од оплодување (партеногенеза) и развојни адаптации за да се обезбеди формирање на функционална ендосперма. Познати се три типа на механизми на апомиксис.

Останати  начини на бесполово размножување кај растенијата се:

1. Со Луковици

1.  Се органи под почвата за складирање храна со месести лисја што складираат храна и можат да растат и да се развиваат во нови растенија, на пр. кромид ,лук, лале,  нарцис.

2. Со ластари

 Претставуваат хоризонтални стебла, на пр. Растенија од јагоди или некои декоративни растенија.

3. Со грутка

 Претставува подземно стебло кај компир кој е богат со  подземна храна. Групи клетки во груткатат ја користат оваа храна за да произведат енергија потребна за поделба на клетките. Овие клетки потоа растат и се развиваат во нови растенија.

4. Со изданок 

  Наједноставниот начин за вештачко размножување на растение вклучува земање на изданок. Гранка од матичното растение која е отсечена, нејзините долни лисја се отстрануваат и стеблото се засадува во влажен компост.Растителни хормони често се користат за поттикнување на развој на нови корени.

5. Калемење- вештачки начин

Сечење од растение кое се пресадува (се прицврстува) на стеблото на друго растение. Исечените површини на двете растенија растат заедно. Растителна сорта што слабо расте, но произведува пожелни производи како овошје за јадење може да се пресади на стеблото на растението кое расте добро и има карактеристики како што се отпорност на болести.

Растенијата кои се создаваат  со вештачко размножување се генетски идентични едни со други и со родителот. Ваква група се нарекува клон.

6. Слоевитост или со поведување вештачкии начин

Слоеувањето е метод во кој стеблото прикачено на растението е свиткано и покриено со земја. Младите стебла што можат лесно да се свиткаат без никакви повреди се претпочитаат растенија за овој метод. Јасмин и бугенвилеаможе да се размножат на овој начин. Во некои растенија се користи модифицирана форма на слоевитоста позната како слоеви на воздухот. Дел од кората или најоддалечената обвивка на стеблото се отстранува и се покрива со мов, кој потоа се лепи со леплива лента. Некои градинари применуваат и хормон за искоренување. По некое време, ќе се појават корени; овој дел од растението може да се отстрани и да се пресади во посебен сад.

7. Микропропагација или култура на ткиво- вештачки начин

Микропропагација (исто така наречена култура на растително ткиво) е метод за размножување на голем број растенија од едно растение за кратко време во лабораториски услови. Овој метод овозможува размножување на ретки, загрозени видови кои може да бидат тешки за одгледување под природни услови, се економски важни или се на побарувачката како растенија без болести.

За да започнете култура на растително ткиво, може да се користи дел од растението, како што се стебло, лист, ембрион, антера или семе. Растителниот материјал темелно се стерилизира со употреба на комбинација на хемиски третмани стандардизирани за тој вид. Под стерилни услови, растителниот материјал се става на медиум за растително ткиво што ги содржи сите минерали, витамини и хормони што ги бара растението. Растителниот дел честопати доведува до недиференцирана маса, позната како калус, од која, по одреден временски период, почнуваат да растат одделни насади. Овие можат да бидат одделени; прво се одгледуваат под услови на стаклена градина пред да бидат преместени во теренски услови.

Предности за растението за бесполовото размножување:

• Потребен е само една родител.
• Новите растенија се генетски идентични со родителите, затоа, карактеристиките што го прават растението добро прилагодено на неговата околина, секогаш ќе бидат пренесени.

Предност за растенијата за вршење полово размножување:

Комбинацијата на гени од матичните растенија воведува варијација. Ова ја зголемува можноста некои потомци да бидат прилагодени да преживеат промени во животната средина, како што се нови болести, инсекти од штетници или климатски промени.

Едукативно видео за бесполово размножување кај растенијата.

Интерактивен квиз 1 за вегетативно размножувње, кликнете тука

квиз 2 кликнете тука