Организација на живите организмиклетка, ткиво, орган, органски систем, организам
Клучни точки:
1. Луѓето - и други сложени повеќеклеточни организми - имаат системи на органи кои работат заедно, извршувајќи процеси што не одржуваат во живот.2. Телото има нивоа на организација што се базираат едни на други. Клетките сочинуваат ткива, ткивата сочинуваат органи, а органите сочинуваат системи на органи.3. Функцијата на органскиот систем зависи од интегрираната активност на нејзините органи. На пример, органите на дигестивниот систем соработуваат за преработка на храна.4. Опстанокот на организмот зависи од интегрираната активност на сите органски системи, честопати координирани од ендокриниот и нервниот систем.
Ако бевте едноклеточни организми и живеете на место богато со хранливи состојки, да останете живи ќе беше прилично едноставна. На пример, ако сте амеба што живеете во езерце, може да апсорбирате хранливи материи директно од вашата околина. Кислородот што ви треба за метаболизам може да се прошири низ вашата клеточна мембрана, а јаглерод диоксидот и другите отпадоци може да се дифузираат. Кога дојде време за репродукција, можете само да се поделите на два дела! Сепак човекот, голем број на животни и растенија спаѓаме во многуклеточни организми . Вашето сложено тело има над 30 трилиони клетки и повеќето од тие клетки не се во директен контакт со надворешната средина.Повеќето клетки во големите повеќеклеточни организми директно не разменуваат супстанции како хранливи материи и отпад со надворешната средина, наместо тоа, тие се опкружени со внатрешна средина на вонклеточна течност Клетките добиваат кислород и хранливи материи од оваа вонклеточна течност и ослободуваат отпадни материи во неа.
1. Преглед на организацијата на телото
Сите живи организми се составени од една или повеќе клетки. Едноклеточните организми, како амебите, се состојат од само една клетка. Повеќеклеточните организми, како и луѓето, се составени од многу клетки. Клетките се сметаат за основни единици на животот.Клетките во сложените повеќеклеточни организми како луѓето се организирани во ткива, групи на слични клетки кои работат заедно на одредена задача. Органите се структури составени од две или повеќе ткива организирани за извршување на одредена функција, а групи на органи со сродни функции ги сочинуваат различните системи на органи.
1.1 Клетка
Клетката е основна структурна единица на сите живи организми. Таа е комплетна целина со ограничени димензии и одредена внатрешна организација. Во степенот на организација и структура на клетката помеѓу организмите постои голема разлика. Кај поедноставните организми, клетките се едноставно градени, за разлика од оние кои имаат највисока организација на живата материја. Според степенот на организација на клетката, постојат 2 типа на клетки кои градат два типа на организми.- прокариотска клетка( клетка без јадро) и ги гради пр. бактериите и овие организми се наречени прокариотски организми- еукариотска клетка ( клека во која има јадро) од која се градени сите повекеклеточни организми , вклучувајки го тука и човекот, и овие организми се еукариотски.
разлика помеѓу прокариотска и еукариотска клетка
Еукариотските клетки се развиле многу подоцна од прокариотските, тие се одликуваат со посложен систем на организација. Основната разликаод прокариотските клетки е што овие имаат диференцирано јадро. Освен јадрото во клетката има субмикроскопски органели кои се специјализирани за вршење на одредени функции.Основна организација на клетката ја запонуваме со клеточна мембрана и влегуваме внатре за да ги видиме органелите ко ги поседува.
Клеточна мембрана
Клеточната мембрана (плазмалема) ја обвиткува клетката и ја одредува
нејзината форма и обезбедува селективна пропустливост овозможувајќи на тој начин
одржување на значајни разлики помеѓу клетката и нејзината околина. Сите биолошки
мембрани се градени по ист принцип а изградени се од липиди, протеини и шеќери т.е
гликолипиди и гликопротеини.Мембранските протеини се претежно одговорни за функцијата на мембраната.
Тие делуваат како специфични рецептори и ензими 
Кај животинската клетка има обвивка над клеточната мембрана, која се врзува со надворешната површина на мембраната, и е наречена ГЛИКОКАЛИКС градена од сложени шеќери, која обвивка ја заштитува клеточната мембрана.
Цитоплазма
Цитоплазмата ја исполнува внатрешноста на клетката 90% е градена од вода и во нејзе се потопени сите органели, исто така во нејзе се вршат сите биохемиски процеси во клетката.
Клеточни органели
ЈАДРО - е келточна структура која содржи генетичка информација, централна најголема органела, и е одговорна за регулација на растот и усложнување на клетката.МИТОХОНДРИИ - се органели во клеткатаодговорни за клеточно дишење и сосздавање на енергија потребна на клетката.ЕНДОПЛАЗМАТИЧЕН РЕТИКУЛУМ - е сложена мрежа околу јадрото, учествува во зодавање на протеини и масти потребни за клеткатаРИБОЗОМИ - ситми меурчести органели кои ги има во цитоплазмата, на површината кај еден тип на ендоплазматичниот ретикулум и учествуваат во создавање на протини.ГОЛЏИЕВ СИСТЕМ - органела во близина на ендоплазатичниот ретикулум, одговорен е за синтеза на сложени шекери и сложени протеини.
1.2 Ткиво
Сите клетки кои се слични по своето потекло, структура и функција се клетки од ист вид и влегуваат во градбата на едно ткиво. Спојот од клетки од ист вид со иста функција се нарекува ткиво.Различните ткива се разликуваат по однос на нивната функција и структура. Специјализираните клетки кои влегуваат во градбата на едно ткиво се многу слични по својата градба и функција која ја вршат. Кај човекот постојат 4 основни типа на ткива:- епително- сврзно- мускулно- нервно
Епително ткиво се однесува на групи на клетки кои ги покриваат надворешните површини на телото, ги обложуваат внатрешните шуплини и премини и формираат одредени жлезди.Сврзното ткиво, како што кажува неговото име, ги врзува клетките и органите на телото заедно.Мускулното ткиво силно се собира и се ситегнува или се шири и се стеснува кога е надразнето, обезбедувајќи движење и работа на внатрешните органи.
Постојат 3 типа - напречно - пругасто или скелетно мускулно ткиво, мазно мускулно ткиво и срцево кое е посебен тип на напречно - пругасто мускулно ткиво.
Нервното ткиво е има можност да прима и пренесува дразби, овозможувајќи генерирање и ширење на електрохемиски сигнали во форма на нервни импулси кои комуницираат помеѓу различни региони на телото
1.3 Орган
Ткивата кои се синхронизирани во својата активност и заедно функционираат градат еден орган.Синхронизацијата е важна за функционирање на органот.Органите се препознатливи структури на телото (на пример, срцето, белите дробови, црниот дроб, очите и желудникот) кои вршат специфични функции. Органот е направен од неколку видови ткиво и затоа неколку видови клетки. На пример, срцето содржи мускулно ткиво кое се собира за да пумпа крв, сврзното ткиво што ги сочинува срцевите залистоци и специјални клетки кои ја одржуваат брзината и ритамот на срцевите отчукувања. Окото содржи мускулни клетки кои ја отвораат и затвораат зеницата, чисти клетки кои ја сочинуваат леќата и рожницата, клетки кои произведуваат течност во окото, клетки кои чувствуваат светлина и нервни клетки кои спроведуваат импулси до мозокот.
1.4 Органски систем
Органите кои се групирани за вршење на специфична, заедничка функција во организмот го формираат органскиот систем. Во телото на човекот постојат девет строго специфични органски системи, кои се важни за функционирањ е на организмот.
Ниво на телесна организација
Некои примери на органски системи и нивните функции вклучуваат дигестивниот систем, кардиоваскуларниот систем и мускулно-скелетниот систем.
Дигестивниот (или гастроинтестиналниот) систем, кој се протега од устата до анусот, е одговорен за примање и варење на храната и излачување на отпадот. Овој систем ги вклучува не само желудникот, тенкото црево и дебелото црево, кои ја движат и апсорбираат храната, туку и придружните органи како што се панкреасот, црниот дроб и жолчното кесе, кои произведуваат ензими за варење, ги отстрануваат токсините и складираат супстанции неопходни за варење.
Кардиоваскуларниот систем го вклучува срцето (кардио) и крвните садови (васкуларни). Кардиоваскуларниот систем е одговорен за пумпање и циркулација на крвта.
Мускулно-скелетниот систем ги вклучува коските, мускулите, лигаментите, тетивите и зглобовите, кои го поддржуваат и го движат телото.
Едукативно видео на за организација на еден организам, кликнете тука.
Клучни точки:
1. Луѓето - и други сложени повеќеклеточни организми - имаат системи на органи кои работат заедно, извршувајќи процеси што не одржуваат во живот.
2. Телото има нивоа на организација што се базираат едни на други. Клетките сочинуваат ткива, ткивата сочинуваат органи, а органите сочинуваат системи на органи.
3. Функцијата на органскиот систем зависи од интегрираната активност на нејзините органи. На пример, органите на дигестивниот систем соработуваат за преработка на храна.
4. Опстанокот на организмот зависи од интегрираната активност на сите органски системи, честопати координирани од ендокриниот и нервниот систем.
Ако бевте едноклеточни организми и живеете на место богато со хранливи состојки, да останете живи ќе беше прилично едноставна. На пример, ако сте амеба што живеете во езерце, може да апсорбирате хранливи материи директно од вашата околина. Кислородот што ви треба за метаболизам може да се прошири низ вашата клеточна мембрана, а јаглерод диоксидот и другите отпадоци може да се дифузираат. Кога дојде време за репродукција, можете само да се поделите на два дела!
Сепак човекот, голем број на животни и растенија спаѓаме во многуклеточни организми . Вашето сложено тело има над 30 трилиони клетки и повеќето од тие клетки не се во директен контакт со надворешната средина.Повеќето клетки во големите повеќеклеточни организми директно не разменуваат супстанции како хранливи материи и отпад со надворешната средина, наместо тоа, тие се опкружени со внатрешна средина на вонклеточна течност Клетките добиваат кислород и хранливи материи од оваа вонклеточна течност и ослободуваат отпадни материи во неа.
1. Преглед на организацијата на телото
Сите живи организми се составени од една или повеќе клетки. Едноклеточните организми, како амебите, се состојат од само една клетка. Повеќеклеточните организми, како и луѓето, се составени од многу клетки. Клетките се сметаат за основни единици на животот.
Клетките во сложените повеќеклеточни организми како луѓето се организирани во ткива, групи на слични клетки кои работат заедно на одредена задача. Органите се структури составени од две или повеќе ткива организирани за извршување на одредена функција, а групи на органи со сродни функции ги сочинуваат различните системи на органи.
1.1 Клетка
Клетката е основна структурна единица на сите живи организми.
Таа е комплетна целина со ограничени димензии и одредена внатрешна организација. Во степенот на организација и структура на клетката помеѓу организмите постои голема разлика. Кај поедноставните организми, клетките се едноставно градени, за разлика од оние кои имаат највисока организација на живата материја. Според степенот на организација на клетката, постојат 2 типа на клетки кои градат два типа на организми.
- прокариотска клетка( клетка без јадро) и ги гради пр. бактериите и овие организми се наречени прокариотски организми
- еукариотска клетка ( клека во која има јадро) од која се градени сите повекеклеточни организми , вклучувајки го тука и човекот, и овие организми се еукариотски.
 |
| разлика помеѓу прокариотска и еукариотска клетка |
Еукариотските клетки се развиле многу подоцна од прокариотските, тие се одликуваат со посложен систем на организација. Основната разликаод прокариотските клетки е што овие имаат диференцирано јадро. Освен јадрото во клетката има субмикроскопски органели кои се специјализирани за вршење на одредени функции.
Основна организација на клетката ја запонуваме со клеточна мембрана и влегуваме внатре за да ги видиме органелите ко ги поседува.
Клеточна мембрана
Клеточната мембрана (плазмалема) ја обвиткува клетката и ја одредува
нејзината форма и обезбедува селективна пропустливост овозможувајќи на тој начин
одржување на значајни разлики помеѓу клетката и нејзината околина. Сите биолошки
мембрани се градени по ист принцип а изградени се од липиди, протеини и шеќери т.е
гликолипиди и гликопротеини.Мембранските протеини се претежно одговорни за функцијата на мембраната.
Тие делуваат како специфични рецептори и ензими
Кај животинската клетка има обвивка над клеточната мембрана, која се врзува со надворешната површина на мембраната, и е наречена ГЛИКОКАЛИКС градена од сложени шеќери, која обвивка ја заштитува клеточната мембрана.
Цитоплазма
Цитоплазмата ја исполнува внатрешноста на клетката 90% е градена од вода и во нејзе се потопени сите органели, исто така во нејзе се вршат сите биохемиски процеси во клетката.
Клеточни органели
ЈАДРО - е келточна структура која содржи генетичка информација, централна најголема органела, и е одговорна за регулација на растот и усложнување на клетката.
МИТОХОНДРИИ - се органели во клеткатаодговорни за клеточно дишење и сосздавање на енергија потребна на клетката.
ЕНДОПЛАЗМАТИЧЕН РЕТИКУЛУМ - е сложена мрежа околу јадрото, учествува во зодавање на протеини и масти потребни за клетката
РИБОЗОМИ - ситми меурчести органели кои ги има во цитоплазмата, на површината кај еден тип на ендоплазматичниот ретикулум и учествуваат во создавање на протини.
ГОЛЏИЕВ СИСТЕМ - органела во близина на ендоплазатичниот ретикулум, одговорен е за синтеза на сложени шекери и сложени протеини.
1.2 Ткиво
Сите клетки кои се слични по своето потекло, структура и функција се клетки од ист вид и влегуваат во градбата на едно ткиво.
Спојот од клетки од ист вид со иста функција се нарекува ткиво.
Различните ткива се разликуваат по однос на нивната функција и структура. Специјализираните клетки кои влегуваат во градбата на едно ткиво се многу слични по својата градба и функција која ја вршат. Кај човекот постојат 4 основни типа на ткива:
- епително
- сврзно
- мускулно
- нервно
Епително ткиво се однесува на групи на клетки кои ги покриваат надворешните површини на телото, ги обложуваат внатрешните шуплини и премини и формираат одредени жлезди.
Сврзното ткиво, како што кажува неговото име, ги врзува клетките и органите на телото заедно.
Мускулното ткиво силно се собира и се ситегнува или се шири и се стеснува кога е надразнето, обезбедувајќи движење и работа на внатрешните органи.
Постојат 3 типа - напречно - пругасто или скелетно мускулно ткиво, мазно мускулно ткиво и срцево кое е посебен тип на напречно - пругасто мускулно ткиво.
Нервното ткиво е има можност да прима и пренесува дразби, овозможувајќи генерирање и ширење на електрохемиски сигнали во форма на нервни импулси кои комуницираат помеѓу различни региони на телото
1.3 Орган
Ткивата кои се синхронизирани во својата активност и заедно функционираат градат еден орган.Синхронизацијата е важна за функционирање на органот.
Органите се препознатливи структури на телото (на пример, срцето, белите дробови, црниот дроб, очите и желудникот) кои вршат специфични функции. Органот е направен од неколку видови ткиво и затоа неколку видови клетки. На пример, срцето содржи мускулно ткиво кое се собира за да пумпа крв, сврзното ткиво што ги сочинува срцевите залистоци и специјални клетки кои ја одржуваат брзината и ритамот на срцевите отчукувања. Окото содржи мускулни клетки кои ја отвораат и затвораат зеницата, чисти клетки кои ја сочинуваат леќата и рожницата, клетки кои произведуваат течност во окото, клетки кои чувствуваат светлина и нервни клетки кои спроведуваат импулси до мозокот.
1.4 Органски систем
Органите кои се групирани за вршење на специфична, заедничка функција во организмот го формираат органскиот систем. Во телото на човекот постојат девет строго специфични органски системи, кои се важни за функционирањ е на организмот.
 |
Ниво на телесна организација |
 |
Некои примери на органски системи и нивните функции вклучуваат дигестивниот систем, кардиоваскуларниот систем и мускулно-скелетниот систем.
Дигестивниот (или гастроинтестиналниот) систем, кој се протега од устата до анусот, е одговорен за примање и варење на храната и излачување на отпадот. Овој систем ги вклучува не само желудникот, тенкото црево и дебелото црево, кои ја движат и апсорбираат храната, туку и придружните органи како што се панкреасот, црниот дроб и жолчното кесе, кои произведуваат ензими за варење, ги отстрануваат токсините и складираат супстанции неопходни за варење.
Кардиоваскуларниот систем го вклучува срцето (кардио) и крвните садови (васкуларни). Кардиоваскуларниот систем е одговорен за пумпање и циркулација на крвта.
Мускулно-скелетниот систем ги вклучува коските, мускулите, лигаментите, тетивите и зглобовите, кои го поддржуваат и го движат телото.
Едукативно видео на за организација на еден организам, кликнете тука.
