Монохибридно вкрстување
Проучувањето на преносот на гените од родителите на потомството се означува како Менделова генетика. Оваа дисциплина ги проучува наследните разлики во однос на фенотипските каректеристики меѓу различни организми и единки.
Како што е претходно објаснето генот претсатвува структурна и функционална единица на наследувањето која го определува конкретниот фенотип или биолошка функција. На молекуларно ниво генот е составен од ДНА секвенца. ДНК е голем и сложен полимер, кој е составен од две нишки што формираат двоен хеликс. ДНК ги одредува карактеристиките на живиот организам. Со исклучок на идентични близнаци, ДНК на секоја личност е уникатна.
Хромозомите се содржани во јадрото на клетката. Овие се долги нишки на ДНК, кои се составени од многу гени. Значи генот е мал дел од ДНК на хромозомот, тој е код за одредена низа на аминокиселини, за да се направи специфичен протеин. Тоа е единицата на наследноста и може да биде копирана и предадена на следната генерација.
Положбата на одреден ген во хромозомот се нарекува локус, генетските фактори се нарекуваат алели. Изразот алел важи само за специфична верзија на генот, а изразот ген е поопшт и се однесува за било кој алалел од локусот.
Треба да знаеме дека кај диплоидните организми двата алела од локусот се лоцирани на хомологни хромозоми од ист хромозомски пар.
Што се хомологни хромозоми?
Хомологните хромозоми се хромозомски парови (по еден од секој родител), кои се слични по должина, позиција на гени и центромерна локација. Позицијата на гените на секој хомологен хромозом е иста, но гените може да содржат различни алели .
Збирот на алелите клеката или организмотсе нарекува генотип.
Организмите кои поседуваат по две исти алели се наречени хомозиготни за тој локус, а ако двете алеи се различни се наречени хетерозиготни за тој локус.
Фенотип се однесува на видливите или мерливите манифестации на некоја каректеристика, физички, биохемиски, психолошки или други каректеристики.
Фенотипската особина која се останива иста при наследување од родителската во првата филијална генерацијасе нарекува доминантна (филијарна генерација е првата генерација која се добива од родителската генерација и себележи со F1, со вкрстување на првата филијална генерација се добива втора филијална генерација и се бележи со F2, додека родителската генерација се бележи со P или парентална генерација), додека таа која исчезнува се нарекува рецесивна.
На сликата е прикажано домимантен хомозиген доминантен алел се бележи со големи букви АА, хомозиготен рецесивен алел и се белези со мали букви аа, и хетерозиготен алел се бележи со една голема и една мала буква Аа.
При наследување во првата филијална генерација секогаш се наследува доминантната особина, ако постои хетерозигот Аа пак ке се наследи доминантната особина, рецесивна особина ќе се наследи само ако има 2 алела во рецесива особина аа. Значи манифестацијата на доминантниот алел ја потиснува таа на рецесивниот алел.
И уште едно објаснување:
Алелите можат да бидат доминантни или рецесивни:
Доминантен алел секогаш се изразува, дури и ако е присутна една копија. Доминантни алели се претставени со голема буква, на пример, A. Алелот за кафени очи е доминантен. Потребна ви е само една копија од овој алел за да имате кафени очи. Две копии сепак ќе ви дадат кафеави очи.
Рецесивен алел се изразува само доколку поединецот има две копии и нема доминантен алел на тој ген. Рецесивните алели се претставени со помала буква, на пример, а. Алелот за сини очи е рецесивен. Потребни ви се две копии од овој алел за да имате сини очи.
Хомозиготните алели се идентични за истата карактеристика, на пример АА или аа.
Хетерозиготните алели се и различни за истата карактеристика, на пример Аа.
1. МОНОХИБРИДНО НАСЛЕДУВАЊЕ
Монохибридно вкстување или наследување е генетска мешавина помеѓу два организма кои имаат хомозиготни генотипови или генотипови кои имаат целосно доминантни или целосно рецесивни алели, што резултира во спротивни фенотипови за одредена генетска особина. При оваа вкрстување се прати само една особина.
При монохибридно наследување се вкрстуваат единки од две сорти или раси, при што следува наследување само на едно својство а другите се занемаруваат.
На пример Мендел го следел наследувањето на формата на зрното кај грашокот. Како мајчина компоненета користел грашок со мазна форма на зрното а како таткова, грашок со набрчкана форма.
Во F1 генерација добил униформно потомство, односно сите хибридни единки имале мазна форма на зрното, што значи дека ова алтернативно својство (алел) е доминантно, а набрчканата форма рецесивно.
Во F1 генерацијата секогаш се добива униформно потомство (еден фенотип кој е хетерозиготен, што значи содржи еден доминантен и еден рецесивен алел).
Во F2 генерацијата доаѓа до цепење или сегрегација на својствата како резултат на слободното и случајното комбинирање на гаметите.
Генетските крстови на единечни гени комбинации (монохибридно наследство) можат да бидат прикажани и испитани со употреба на панетова мрежа. Ова покажува дека можните комбинации на потомци би можеле да се произведат, а веројатноста за овие комбинации може да се пресмета.
Пример број. 1: Вкрстување на грашок со мазна и набрчкана форма на зрно
P = aa x AA
набрчкана мазна
форма форма
гамети = а А
F1 = Aa
мазна
форма
Монохибридните вкрсувања можат да се пресметаат според следниве чекори:
Чекор 1: Означете карактери да ги претставуваат алелите
Голема буква за доминантен алел, мали букви за рецесивна алел
Чекор 2: Запишете го генотипот и фенотипот на родителите
Ова е генерација P (родителска генерација)
Чекор 3: Запишете го генотипот на родителските гамети
Чекор 4: Користете панетова мрежа за да ги искористите потенцијалните комбинации на гемети
Бидејќи оплодувањето е случајно, сите комбинации имаат еднаква веројатност
Чекор 5: Напишете ги стапките на генотипот и фенотипот на потенцијалното потомство
Ова е генерација Ф1 (прва филијална генерација)
Следните генерации преку меѓусебно разгледување означени со F2, F3, итн.
Пример за Панетова мрежа за монохибридно вкрстување
Значи за да направите панетова мрежа најважно да ги следите чекорите односно да ги раздвоите генотиповите и да ги внесете во коцката или т.н панетова мрежа.
Погледнете го видеото тука, за полесно да го разберете формирањето на панетова мрежа
Некомплетна или нецелосна доминанција
Постои и друг тип на монохибридно каде имаме родители со некомплетна доминантност па добиваме нова особина уште во првата F1 генерација односно се добива меѓуваријантна каректеристика од двата алела. А во F2 ќе ни даде однос 1:2:1.
Што е нецелосна доминација?
Нецелосната доминација е форма на генска интеракција во која и двата алели на генот на локусот се делумно изразени, што често резултира со среден или различен фенотип. Познато е и како делумна доминација. Во нецелосна доминација, варијантите (алели) не се изразуваат како доминантни или рецесивни туку, доминантниот алел се изразува во намален сооднос.
Нецелосната доминација е различно дефинирана како што следува:
Нецелосната доминација се нарекува разредување на доминантниот алел во однос на рецесивниот алел, што резултира со нов хетерозиготен фенотип. На пример, розовата боја на цвеќињата, обликот на влакната, големината на рацете, висината на гласот кај луѓето.
Појавата на средна особина помеѓу фенотиповите на хомозиготните особини во хетерозиготот се нарекува нецелосна доминација.
Формирањето на трет фенотип специфично со особини кои произлегуваат од комбинацијата на матични алели е познато како нецелосна доминација или
Нецелосната доминација се нарекува средно наследство во смисла на изразување на особини, и ниту еден од алелите од спарените алели не се изразува над другиот за одредена особина.
Како функционира нецелосната доминација?
За да го разберат механизмот на нецелосна доминација, ботаничарите го користат методот на панетова мрежа. Овој метоф го предвидува генотипот на експериментот за размножување. Во овој случај, се вкрстуваат едно растение кое дава црвени цветови и друго растение кое дава бели цветови.
 |
| Слика 1: Тестниот вкрстување помеѓу црвените и белите цветни растенија произведе потомство што цвета со розови цветови |
 |
| Слика 2: Тест вкрстување помеѓу две растенија кои произведуваат розови цветови. |
Кодоминантно вкрстување
Кодоминацијата е форма на наследување каде што алелите на генскиот пар во во хетерозиготот се целосно изразени.Како резултат на тоа, фенотипот на потомството е комбинација од фенотипот на родителите.
Така, особината не е ниту доминантна ниту рецесивна.
Кодоминантноста кај луѓето е пример за лица со крвна група АБ. Лицето кое ги наследува алелите IA и IB ќе има крвна група АБ бидејќи IA и IB се кодоминантни и затоа ќе бидат изразени заедно.
Кај луѓето, една кодоминантна особина што навистина не можете да ја забележите гледајќи во некоја личност, но многу луѓе знаат за себе, е крвната група. Луѓето со крвна група АБ имаат еден алел А и еден алел Б. Бидејќи и двата алели се изразени во исто време, нивната крвна група е АБ.
