Вовед во екологија IX

 Вовед во екологија
Еколошка организација на животната средина

Што е екологија?

• Екологијата е студија за тоа како организмите комуницираат едни со други и со нивната физичка средина.
• Распределбата и изобилството на организми на Земјата се обликувани од биотски, поврзани со живи организми и од абиотски, неживи или физички фактори.
• Екологијата се изучува на многу нивоа, вклучувајќи организам, популација, заедница, екосистем и биосфера.

    Дали некогаш сте пешачеле низ шума и сте забележале неверојатна разновидност на организми кои живеат заедно, од папрати до дрвја до печурки со различна големина ? Или сте биле  на пат и сте забележале  како се менува пејзажот надвор од прозорецот, префрлајќи се од дабова шума во високи борови насади во тревни рамнини?

Ако е да , имате класичен вкус на екологија, гранка на биологијата која испитува како организмите комуницираат едни со други и со нивната физичка средина.

    Меѓутоа, екологијата не е само шуми богати со видови, недопрена дивина или живописни глетки. Дали, на пример, некогаш сте пронашле лебарки кои живеат под вашиот кревет, мувла расте под тушот, па дури и габа што се развива  меѓу вашите прсти? Ако е така, сте виделе подеднакво добри примери на екологија на дело.

    Екологијата е проучување на тоа како живите организми  комуницираат едни со други и со нивната околина. Иако е наука сама по себе, екологијата има области на преклопување со многу други науки, вклучувајќи биологија, географија, геологија и климатологија. Тоа е исто така тесно поврзано со генетиката и етологијата (проучување на однесувањето на животните). Покрај тоа, еволутивните концепти на адаптација и природна селекција се темелите на модерната еколошка теорија.

Некои од феномените што ги проучуваат еколозите ги вклучуваат интеракциите на организмите, протокот на енергија и рециклирањето на материјата преку живите суштества и биодиверзитетот и дистрибуцијата на организмите во однос на животната средина. Постојат многу практични примени на екологијата. Тие вклучуваат зачувување на загрозените видови , управување со природните ресурси, урбанистичко планирање и човековото здравје, меѓу другото.

Живи организми  и животна средина

Што значи животна средина? 

Ако мислите на физичката средина, тогаш таа се дефинира како околните услови и елементи со кои живо суштество комуницира. Меѓутоа, освен физичките, постојат и други видови на елементи кои ја сочинуваат околината. Тие се хемиски и биолошки атрибути.

И покрај нивната огромна разновидност, сите организми ги имаат истите основни потреби - енергија и материја - кои мора да се добијат од околината. Според тоа, организмите не се затворени системи. Тие зависат и се под влијание на нивната околина. Околината на еден организам вклучува два вида фактори: биотски и абиотски.

• Биотичките фактори се живите аспекти на животната средина. Тие се состојат од други организми, вклучувајќи членови од ист и различни видови.
• Абиотските фактори се неживи аспекти на животната средина. Тие вклучуваат фактори како што се сончевата светлина, почвата, температурата и водата.

Термините „екосистем“ и „околина“ се вообичаени синоними за зборот „средина“. Сепак, тие се разликуваат на таков начин што терминот „екосистем“ ја вклучува интеракцијата помеѓу организмот и неговата околина. Околината, пак, се однесува на она што опкружува организам или популација. Во овој поглед, животната средина е прилично широк концепт, додека терминот „опкружување“ е релативно поконкретен.

Прашање: Што е формирано од сите екосистеми на Земјата?

Одговор: Биосферата! 

Биосферата е дефинирана како збир од сите екосистеми на Земјата. Друг начин да се дефинира биосферата е тоа што таа е живиот дел од планетата. Така, биотските фактори се, во суштина, една од карактеристичните карактеристики на Земјата што ја издвојува од другите планети.

Биосферата го опфаќа секој дел од Земјата каде што постои живот, вклучувајќи ја целата земја, вода и воздух каде што може да се најдат живи суштества.

Еколошка хиерархија

Проучувањето на сите живи суштества и нивните средини би било огромен потфат. Општо земено, проучувањето на екологијата е податливо со организирање на биолошкиот свет во вгнездена хиерархија. Под нивото на индивидуалниот организам, хиерархијата се движи од гени, до клетки, до ткива, до органи, до органски системи. 

Овие нивоа на хиерархијата обично се во фокусот на биологијата, генетиката, физиологијата и сличните науки. 

Екологијата обично се фокусира на живиот свет на и над нивото на индивидуалниот организам. 

Овие нивоа се илустрирани на сликата подолу и тие се дефинирани на следниов начин:

• Популацијата се состои од сите поединечни организми од ист вид кои живеат и комуницираат на иста област. Сите ангелски риби кои живеат во истата област на океанот ја сочинуваат популацијата на ангелските риби.
• Заедницата се однесува на сите популации од различни видови кои живеат и комуницираат во иста област. Водната заедница која ги вклучува ангелските риби ги вклучува и популациите на други видови риби, корали и многу други организми.
• Екосистемот ги вклучува сите живи суштества во дадена област, заедно со неживата средина. Неживата средина вклучува абиотски фактори, како што се водата, минералите и сончевата светлина.
• Биомот е група на слични екосистеми со ист општ тип на физичка средина каде било во светот. Копнените биоми генерално се оцртуваат според климата и главните видови на вегетација. Примери на копнени биоми вклучуваат тропски дождовни шуми и пустини. Водните биоми генерално се дефинираат според растојанието од брегот и длабочината на водата. Примери на водни биоми вклучуваат плитка вода во близина на брегот (литорална зона) и најдлабока вода на дното на водно тело (бентосна зона).

Биосферата е најголемата еколошка категорија и се состои од многу различни биоми.

Абиотички фактори

Биолошка дефиниција:

Абиотски фактор е нежив хемиски или физички фактор во животната средина, како што се почва, pH, шумски пожар итн. Абиотските фактори може да се групираат во следните главни категории:

• Климатски фактори, како што се сончева светлина, влажност, температура, атмосфера итн.
• Едафски фактори, како што се природата и видот на почвата, геологијата на земјиштето итн.
• Орографски  фактори, тука спаѓаат каректеристиките на релјефот, надморска висина, косина на терен, екпозиција на терен. Овие фактори ги менуваат климатските фактори и се од особено значење.

Биотички  фактори 

Биолошка дефиниција:

Биотички фактор е фактор создаден од живо суштество или која било жива компонента во средина во која дејствува телото. Биотичките фактори се фактори кои произлегуваат од активностите на живо суштество или која било жива компонента во средина, како што се дејствата на еден организам што влијаат на животот на друг организам.

Видови биотски фактори

Како биотскиот фактор влијае на друг организам во екосистемот зависи од типот на самиот биотски фактор. Биотските фактори се поделени во три главни категории, кои ја дефинираат нивната карактеристична улога во екосистемот:

1. Продуценти (Autotrophs)

2. Консументи  (heterotrophs)

3. Редуценти  (detritivores)

Продуценти се биотички фактори кои се многу важни во еколошкиот систем бидејќи овие организми „произведуваат“ храна од неоргански материјали и извори на енергија. Можеби животот нема да може да постои без нив. Тие имаат способност да произведуваат сложени органски соединенија, како што се масти, јаглени хидрати и протеини користејќи неоргански состојки, како што се вода и јаглерод диоксид. Тие ги претвораат овие неоргански молекули во органски соединенија со користење на хемиски реакции (хемосинтеза) и светлина (фотосинтеза). Со други зборови, производителите ја складираат енергијата од абиотски извори, претворајќи ги во сложени соединенија, кои, пак, се консумираат од други организми. Растенијата на копно и алгите во вода се примери. Растенијата произведуваат сопствена храна од јаглерод диоксид во воздухот и вода од Земјата.

Биотски фактор на консументи  (хетеротрофи)

Консументите  како биотски фактори се оние кои се потпираат на други живи организми како храна за да добијат енергија и да преживеат. Тие се нарекуваат и хетеротрофи за разлика од автотрофите. Терминот хетеротроф е од грчкиот „хетеро“, што значи „други“ и „троф“, што значи „храна“. Хетеротрофите ја земаат исхраната од растенија или други животни и не можат сами да направат храна. 

Разградувачите или редуцентите се биотички фактор во околината што ги разградува растенијата, животните и изметот на животните. Со разградување на овие сложени соединенија, детритиворите ги добиваат своите хранливи материи. Тие вклучуваат 'рбетници, без'рбетници и некои растенија кои се потпираат на трупови, остатоци од животни и растенија и отпадни материјали. Разградувачите како биотски фактори придонесуваат со преземање улога во распаѓањето и во рециклирањето на хранливите материи (циклуси на хранливи материи). Тие се важен дел од екосистемот бидејќи ги разградуваат сложените молекули на поедноставни кои можат повторно да ги користат другите организми, вклучително и производителите. Примери за детритивори се габи, почвени бактерии, муви, црви и други организми.

Биотските фактори се интеракции поврзани со живите организми. Тие исто така можат да влијаат на дистрибуцијата на организмите во екосистемот.

Примери на биотски фактори се:

1. конкуренција - е натпреварување меѓу живите организми во рамки на една биоценоза (храна, простор, вода)

Видови конкуренција: 

 интраспециска

  -(меѓу членови од ист вид)= за храна, простор и партнер 

 -остра конкуренција, постојан процес, движечка сила во еволуцијата   

 -опстануваат подобро адаптивните (прилагодливи единки) 

 интерспециска 

-меѓу членови од различни популации(со послаб интензитет)

  2.Симбиоза - –врска во која 2 различни организми живеат во блиска соработка

   3.Мутуализам –билошка врска во која и двата партнери имаат корист 

 Пр1. лишаи (алга+ габа) 

 Пр 2. Бактерии азотофиксатори на корењата на пеперугоцветни растенија

 Пр 3. Бактерии во бураг кај говеда

    4. Паразитизам - Едниот партнер има корист,а другиот штета 

 Пр1.Гламни, Рѓи –паразитски габи – живеат во и го уништуваат житното растение

   5. Предаторство - однос на предатор и плен

  6. Коменсализам- врска од која еден организам има корист, а деругиот ни корист ни загуба Пр.Епифити ,Орхидеи, Лишаи, мовови = растат на стебла на друго растение

Еколошка валенца

Граници во кои варира еден еко – фактор , а во кои е можен опстанок на видот.

Вредности на еколошката валенца 

 минимална – минимум 

 оптимална – оптимум                   кардинални точки 

 максимална – максимум 

 Песимални вредности 

 под минимум имаат смртононосен ефект 

 над максимум

 Поделба на организмите 

 еуривалентни (поднесуваат големи промени – широка еколошка валенца ) 

 стеновалентни (поднесуват мали промени – тесна еколошка валенца ) 

Пр1 : Маларичен комарец 

 - 30о до + 30о еуривалентен 

 влажност 90% стеновалентен (ограничувачки фактор за распространување на видот) 

 Пр2 : Пештерски инсекти 

– температура – 1,7 C до +1C  стеновалентен 

 Пр3 : Оптимална температура за развиток на јајцата од жаба е 22C , минимум 0C , а максимумот е 30C- еуривалентна за фактор температура 

 Пр4 : Оптимална температура за развиток на јајцата од пастрмка е +4C , минимум 0C , a максимум 15C - стеновалентна

Лимфа и лимфни садови

 ЛИМФА
Лимфни садови, функција и физиологија

ЛИМФА

  

Лимфата се дефинира како чиста или жолтеникаво-бела течност што се пренесува преку лимфниот систем (лимфни садови, лимфни јазли и меѓуклеточни простори) со цел циркулација на широк спектар на супстанции помеѓу ткивата и крвниот систем.

Лимфата е течност слична во составот на крвната плазма. Се добива од крвната плазма додека течностите минуваат низ капиларните ѕидови на артерискиот завршетоци. Како што интерстицијалната течност почнува да се акумулира, таа се зема и се отстранува со ситни лимфни садови и се враќа во крвта. Штом интерстицијалната течност ќе влезе во лимфните капилари, таа се нарекува лимфа. Враќањето на течноста во крвта го спречува едемот и помага во одржување на нормалниот волумен и притисок на крвта.

Вашиот лимфен систем, е дел од вашиот имунолошки систем, има многу функции. Тие вклучуваат: 

• заштита на вашето тело од напаѓачи кои предизвикуваат болести, 
• одржување на нивото на телесните течности, 
• апсорпција на мастите од дигестивниот тракт и 
• отстранување на клеточниот отпад. 

Блокадите, болестите или инфекциите може да влијаат на функцијата на вашиот лимфен систем.

Што е лимфниот систем?

Лимфниот систем е мрежа од ткива, садови и органи кои работат заедно за да ја придвижат безбојната, водена течност наречена лимфа назад во вашиот циркулаторен систем (вашиот крвоток).

Околу 20 литри плазма течат низ артериите на вашето тело и помалите крвни садови и капилари на артериолите секој ден. По доставувањето на хранливите материи до клетките и ткивата на телото и примањето на нивните отпадни производи, околу 17 литри се враќаат во циркулација по пат на вени. Останатите три литри продираат низ капиларите и во ткивата на вашето тело. Лимфниот систем ја собира оваа вишок течност, сега наречена лимфа, од ткивата во вашето тело и ја движи додека на крајот не се врати во вашиот крвоток.

Кои се деловите на лимфниот систем?

Лимфниот систем се состои од многу делови. Тие вклучуваат:

1. Лимфа: Лимфата, исто така наречена лимфна течност, е збир на дополнителна течност што се исцедува од клетките и ткивата (која не се реапсорбира во капиларите) плус други супстанции. Останатите супстанции вклучуваат протеини, минерали, масти, хранливи материи, оштетени клетки, клетки на рак и странски напаѓачи (бактерии, вируси, итн.). Лимфата исто така транспортира бели крвни зрнца (лимфоцити) кои се борат против инфекции.
2. Лимфни јазли: Лимфните јазли се жлезди во форма на грав кои ја следат и ја чистат лимфата додека се филтрира низ нив. Јазлите ги филтрираат оштетените клетки и клетките на ракот. Овие лимфни јазли, исто така, складираат лимфоцити и други клетки на имунолошкиот систем кои ги напаѓаат и уништуваат бактериите и другите штетни материи во течноста. Имате околу 600 лимфни јазли расфрлани низ вашето тело. Некои постојат како еден јазол; други се тесно поврзани групи наречени синџири. Неколку од попознатите локации на лимфните јазли се во пазувите, препоните и вратот. Лимфните јазли се поврзани со другите со лимфните садови.
3. Лимфни садови: Лимфните садови се мрежа од капилари (микросадови) и голема мрежа на цевки лоцирани низ вашето тело кои ја транспортираат лимфата подалеку од ткивата. Лимфните садови ја собираат и филтрираат лимфата (на јазлите) додека таа продолжува да се движи кон поголемите садови наречени собирни канали. Овие садови работат многу како вашите вени: Работат под многу низок притисок, имаат низа вентили во нив за да се задржи течноста да се движи во една насока.
4. Собирни канали: Лимфните садови ја празнат лимфата во десниот лимфен канал и левиот лимфен канал (исто така наречен торакален канал). Овие канали се поврзуваат со субклавијалната вена, која ја враќа лимфата во вашиот крвоток. Субклавијалната вена се протега под вашата клучна коска. Враќањето на лимфата во крвотокот помага да се одржи нормалниот волумен и притисокот на крвта. Исто така, го спречува вишокот акумулација на течност околу ткивата (наречен едем).
5. Слезина: Овој најголем лимфен орган се наоѓа на левата страна под вашите ребра и над стомакот. Слезината ја филтрира и складира крвта и произведува бели крвни зрнца кои се борат против инфекции или болести.
6. Тимус: Овој орган се наоѓа во горниот дел на градниот кош под градната коска. Создава специфичен тип на бели крвни зрнца кои се борат против туѓите организми.
7. Крајници и аденоид: овие лимфоидни органи ги заробуваат патогените од храната што ја јадете и воздухот што го дишете. Тие се првата линија на одбрана на вашето тело од странски напаѓачи.