Синџири и мрежи на исхрана
VII одд
Синџирот на исхрана е поврзување на организми која започнува од организмите произведувачи и завршува со видови на разградувачи. Мрежа на исхрана е поврзаност на повеќе синџири на храна.
Синџирот на исхрана следи единствена патека додека мрежата за храна следи повеќе патеки.
Од синџирот на исхрана, се запознаваме како организмите се поврзани едни со други. Синџирот на исхрана и мрежата на исхрана претставуваат составен дел на еден екосистем.
Да ги разгледаме синџирот на исхрана и мрежата за храна и разликата меѓу нив.
Синџир на исхрана
Во научна смисла, синџирот на исхрана е хронолошки пат или цел што го покажува протокот на енергија од еден организам во другиот. Во заедница која има произведувачи, потрошувачи и разградувачи, енергијата влегува во целиот систем. Енергијата не се создава или уништува. Но, таа тече од едно до друго ниво, преку различни организми. Синџирот на исхрана покажува единствена патека од произведувачите до потрошувачите и како енергијата тече во оваа патека. Во животинското царство, храната патува низ различни нивоа. За подобро да разбереме синџир на исхрана, да погледнеме во копнениот екосистем.
Сонцето е извор на енергија, што е првичен извор на енергија. Оваа енергија ја користат произведувачите или растенијата за да создадат своја храна, преку фотосинтеза потребна за раст и развиток. Следен во овој ланец е друг организам, кој е потрошувачот што ја јаде оваа храна, земајќи ја таа енергија.
Примарни потрошувачи се организмите кои консумираат примарни произведувачи. Во копнен екосистем, тоа би можело да биде тревопасно животно како крава или коза . Кога козата или кравата ке биде изедена од човекот, тој станува секундарниот потрошувач. Бидејќи енергијата оди на едно ниво нагоре, синџирот на исхрана исто така се движи нагоре. Секое ниво во синџирот на исхрана се нарекува трофичко ниво. Различните трофични нивоа се примарни производители, примарни потрошувачи, секундарни потрошувачи, терцијарни потрошувачи и кватернерни потрошувачи.
Пример за ланец на храна
Трева (Произведувач- продуцент) — коза (примарен потрошувач-консумент) — Човек (секундарен потрошувач- консумент)
Ако мртва органска материја е почеток на синџир на исхрана, тогаш се нарекува синџир на разградувачи на мртва органска материја . Разградувачите или редуцентите, се габи и бактерии, се хранат со органска материја за да ги исполнат енергетските потреби. Дигестивните ензими излачувани од разградувачите помагаат при распаѓање на органската материја во неоргански материјали.
Како што е прикажано на на синџирот во иднина ги користиме стручните термини:
произведувач- продуцент
потрошувач- консумент
разградувач- редуцент
За консументи ги имаме термините:
тревојади- хербивора
месојади- карнивора
сештојади- омнивора
Популацијата на секој организам во синџирот на исхрана може да биде прикажано во еден вид на пирамида наречена пирамида на броеви. Учесниците се прикажани на скала - колку повеќе организми ги претставува, толку е пошироко скалата. Продуцентот во синџирот на исхрана секогаш оди на дното на пирамидата на броеви.
Синџир на исхрана прикажан со пирамида:
детелина → полжав → дрозд → јастреб
Енергијата се „губи“ во околината бидејќи одиме од едно ниво на друго, така што во овој синџир на исхрана обично има помалку организми на секое ниво. Потребно е многу детелина за поддршка на популацијата на полжавот. А дроздот јаде многу полжави, а јастребот јаде многу дроздови, така што популацијата на јастребите е многу мала.
Понекогаш пирамидата со броеви воопшто не личи на пирамида. Ова може да се случи ако продуцентот е големо растение, како што е дрво, или ако едно од животните е многу мало. Запомнете дека продуцентот секогаш оди на дното на пирамидата.
Еве еден примери за тоа:
Мрежи за храна
Кога сите синџири на храна во екосистемот се здружуваат, тие формираат мрежa на храна. Еве еден пример за мреж на храна:
Иако изгледа сложено, само неколку синџири на храна се здружуваат. Еве неколку од синџирите на храна во оваа мрежа за храна:
трева → инсект →глодач → јастреб
трева → инсект → жаба → лисица
трева → инсект → глодач → лисица
Дали забележавте дека:
зајаците(rabbit) и полжавите(slug) имаат само еден предатор
жаби(fog) и глодачите(vole)имаат два предатори (лисиците и јастребите)
инсектите имаат три предатори (жаби, глодачи и дрозд)
Ова доведува до некои интересни ефекти ако популацијата на одреден организам во мрежната храна се намали. Некои животни можат само да јадат повеќе од друг организам ако храната е во недостиг, додека други може да гладуваат и да умрат. Ова пак може да влијае на популацијата на други организми во мрежата на храна.
Интерактивна игра за синџир и мрежа на исхрана. Кликнете тука.
Едукативен квиз Build a food chain
Интерактивни игри за синџир на исхрана
1. кликнете тука
